Εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης.
Ε, λοιπόν, ὅσο θὰ τὰ ἔπαιρνε στὸ κρανίο, τόσο κι ἄλλο τόσο καὶ παραπάνω θὰ γέλαγε ὁ Ὅμηρος μὲ τὴν παρερμηνεία, κάθε φορᾶ ποὺ θὰ ἄκουγε τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο παρερμηνεύεται ὁ στίχος του:
Εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης.
Γιὰ λόγους ποὺ ἀδυνατῶ νὰ κατανοήσω, ὁ στίχος αὐτὸς φοριέται πολὺ σὲ μιλιταριστικοὺς- ἑλληνοκεντρικοὺς κύκλους καὶ κάθε στρατόκαυλος ἐθνικιστὴς τὸν ἀμολάει εὐκαιρίας δοθείσης- καὶ εἰλικρινὰ ἀναρωτιέμαι ἂν κάποιος θὰ πρέπει νὰ τοὺς ἐξηγήσει τὸ λάθος τους ἢ ὄχι.
Ὅμως ἐπειδὴ ἡ ἴδια φράση ἀκούγεται πολὺ καὶ ἀπὸ ἀνθρώπους ποὺ ἐμφοροῦνται ἀπὸ γνήσια πατριωτικὰ ἰδεώδη, λέω νὰ τὴν ἀναλύσουμε λιγάκι, μπᾶς καὶ σταματήσουν νὰ ἐμφανίζονται μπροστὰ κάθε τρεῖς καὶ πέντε διάφορα φασιστοειδῆ καὶ νὰ τὴν χρησιμοποιοῦν τόσο λανθασμένα.
Ἔχουμε καὶ λέμε:
Ὅλοι ξέρουμε πάνω-κάτω τὴν ἱστορία τοῦ τρωικοῦ πολέμου: Οἱ Ἀργεῖοι ἐκστρατεύουν ἐναντίον τῆς Τροίας μὲ πρόθεση νὰ ἐκδικηθοῦν γιὰ μία λεηλασία ποὺ προηγουμένως εἶχαν κάνει οἱ Τρῶες στὰ ἐδάφη τους. Ἀνάμεσα στὰ ἄλλα, οἱ Τρῶες βούτηξαν καὶ τὴν Ἐλενάρα τὴ κουκλάρα, γυναίκα τοῦ Μενέλαου βασιλιᾶ τῆς Σπάρτης. Ἡ ἐξέλιξη τῆς ἐκστρατείας τῶν Δαναῶν εἶναι γνωστή: Ὁ πόλεμος συνεχίζεται δέκα χρόνια καὶ νικητὴς δὲν ὑπάρχει. Οὔτε οἱ Δαναοὶ λένε νὰ τὰ παρατήσουνε, ἀλλὰ καὶ οἱ Τρῶες ἀμύνονται σθεναρά.
Ἡ Ἰλιάδα λοιπόν, ἐξιστορεῖ ἕνα μικρὸ διάστημα (πενήντα μία ἡμερῶν γιὰ τὴν ἀκρίβεια) ἀπὸ τὸν δέκατο καὶ τελευταῖο χρόνο τῆς πολιορκίας τῆς Τροίας.
Ἔτσι ὅπως τὴ θέτει ὁ Ὅμηρος τὴ διαμάχη, στὴ διάρκεια αὐτῶν τῶν δέκα χρόνων ἡ κεντρικὴ πολεμικὴ μορφὴ τῶν Τρώων ἦταν ὁ Ἕκτορας, ἐνῶ ἡ κεντρικὴ πολεμικὴ μορφὴ τῶν Ἀχαιῶν ἦταν ὁ Ἀχιλλέας. Χωρὶς τὸν μαχητικὸ Ἕκτορα ἡττῶνται οἱ Τρῶες, χωρὶς τὸν Ἀχιλλέα ἄδικα μάχονται οἱ Δαναοί. Ὁ Ἀχιλλέας ἀπέναντι στὸν Ἕκτορα, αὐτοὶ εἶναι οἱ δύο κεντρικοὶ ἥρωες, ἀπὸ ἕνας σὲ κάθε πλευρά.
Στὴν Ἰλιάδα, λοιπόν, ὁ Ὅμηρος ἀρχίζει μὲ τὴ "μῆνιν" τοῦ Ἀχιλλέα ὅταν δηλαδὴ ὁ Ἀχιλλέας τὰ εἶχε πάρει στὸ κρανίο μὲ τὸν Ἀγαμέμνονα καὶ ἔχει πάει στὴν ἀκροθαλασσιὰ -ἐκεῖ ποὺ πιάνουν οἱ εὐχὲς- καὶ ζητάει ἀπὸ τὴ θεὰ Θέτιδα, τὴ μάνα του, νὰ ψήσει τὸ Δία προκειμένου νὰ τὰ φέρει ἔτσι τὰ πράγματα ὥστε νὰ ντροπιαστοῦν στὸ πεδίο τῆς μάχης οἱ Δαναοὶ μπᾶς καὶ ἀντιληφθοῦν πόσο μεγάλη ἀνάγκη τὸν ἔχουν. Ὁ Δίας ψήνεται ἀπὸ τὴ Θέτιδα, καὶ οἱ Δαναοὶ ἀρχίζουν νὰ παθαίνουν μεγάλα δεινά, ἐνῶ ὁ Ἀχιλλέας εἶναι ἀραχτὸς στὴν παραλία καὶ παίζει τὸ κομπολογάκι του χωρὶς νὰ λαμβάνει μέρος στὶς μάχες. Τούτου δοθέντος, οἱ Τρῶες- μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Ἕκτορα- κάνουνε μία ζόρικη ἐπίθεση καὶ κοντεύουν νὰ πετάξουν τοὺς Δαναοὺς στὴ θάλασσα
.
.
Ὅμως, ὅπως ἤδη προαναφέραμε (καὶ ὅπως ἤδη ἔχει διασαφηνίσει ὁ Ὅμηρος), ἡ ἐπίθεση τῶνΤρώων εἶναι ἐπιτυχημένη μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ ντροπιαστοῦν οἱ Δαναοὶ καὶ νὰ ἀντιληφθοῦν πόσο ἀπαραίτητός τους εἶναι ὁ Ἀχιλλέας. Ἡ νίκη τῶν Τρώων εἶναι πρόσκαιρη, ἔχει ὅρια.
Ὁ Ὅμηρος ἔχει ἤδη ἀποσαφηνίσει πὼς ἡ μοίρα τῆς Τροίας εἶναι προδιαγεγραμμένη ἐξαιτίας ἐκείνου τοῦ γιοῦ τοῦ Πριάμου, τοῦ Πάρι. Ὁ Πάρις εἶχε λαφυραγωγήσει τὴ γῆ τῶν Δαναῶν ἁρπάζοντας τὴν Ἑλένη καὶ οἱ Δαναοὶ εἶχαν κάθε δίκιο νὰ ζητᾶνε πίσω τὰ κλεμμένα. Καθόσον οἱ Τρῶες ἀρνοῦνταν νὰ ἀποδώσουν πίσω τὰ κλεμμένα, ἡ μοίρα τους ἦταν ἀναπόφευκτη. Θὰ μποροῦσαν νὰ παραδώσουν πίσω τὴν Ἑλένη καὶ τὰ κλεμμένα καὶ ἡ ἱστορία θὰ εἶχε τελειώσει ἐδῶ -δὲν τὸ δέχτηκαν ὅμως. Ὡς ἐκ τούτου ἡ ἐκπόρθηση τῆς Τροίας εἶναι ἀναπόφευκτη.
Τί γίνεται λοιπόν:
Στὴ ραψ. Μ, εἴμαστε στὴ σκηνὴ ὅπου ἡ ἐπίθεση τῶν Τρώων ἔχει ξεκινήσει. Οἱ Τρῶες πλησιάζουν ἐπικίνδυνα πρὸς τὰ πλοῖα καὶ οἱ Δαναοὶ ὀπισθοχωροῦν. Ἔχουν ὀρθώσει κι ἕνα ἀμυντικὸ τεῖχος μπροστὰ ἀπὸ τὰ πλοῖα οἱ Δαναοί, ἀλλὰ ὁ Ἕκτορας χιμάει νὰ τὸ διασπάσει. Μὲ ἕνα τεράστιο λίθο ποὺ ρίχνει σὲ μία πόρτα τοῦ τείχους, ὁ δρόμος ἀνοίγεται καὶ οἱ Τρῶες ἀπωθοῦν τοὺς Δαναούς.
Κι ἐκεῖ ποὺ ὅλα φαίνονταν νὰ πηγαίνουν μία χαρὰ γιὰ τοὺς Τρῶες, ξαφνικὰ κάνει τὴν ἐμφάνισή του ἕνας οἰωνός. Ἐμφανίζεται ἕνας ἀετὸς στὸν ἀέρα ποὺ πετάει ἀπὸ τὴ δεξιὰ πλευρὰ τῶν Τρώων πρὸς τ' ἀριστερὰ καὶ ἔχει πιασμένο στὰ νύχια του ἕνα μεγάλο φίδι. Ἀπρόσμενα τὸ φίδι κάνει ἕνα τσάφ, καὶ ρίχνει ἕνα τσίμπημα στὸν ἀετό. Ὁ ἀετὸς παθαίνει ταραχή, βγάζει ἕνα πονεμένο κρώξιμο καὶ παρατάει τὸ φίδι πάνω ἀπὸ τοὺς, μὲ κολοσυρτόν, ἐπιτιθέμενους Τρῶες ἐνῶ αὐτὸς ἀπομακρύνεται πετώντας πρὸς τὰ ἀριστερὰ ἔτσι ὅπως τὸν ἔβλεπαν οἱ Τρῶες.
Νὰ ποῦμε ἐδῶ λίγα πράγματα γιὰ οἰωνούς.
Ὁ οἰωνὸς εἶναι μία ἐκπληκτικὴ λέξη: Οἰωνός, ὁ «ἁρπακτικὸν ὄρνεον, μαντικὸν (προφητικὸν) πτηνόν, προφητικὸν σημεῖον, ἡ ἀπὸ τῶν πτηνῶν μαντεῖα. Μᾶλλον ἐκ τοῦ ΙΕ *o-isο[u]-noe μὲ ἀρχικὴ σημασία: ἐφορμῶν, πετῶν πρὸς τινά, ὅπερ ἐκ τοῦ προθέματος ο- = πρός, ἐπὶ + *isu =βέλος ἐξ οὗ καὶ ἡ ἑλληνικὴ λέξη ἰὸς= βέλος, καὶ ἐν μέρει παράγεται καὶ ἀπὸ τὸ ρῆμα "οἴω/οἴομαι" ποὺ μεταξὺ τῶν ἄλλων σημαίνει καὶ νομίζω, διανοοῦμαι, ἔχω κατὰ νοῦ, στοχάζομαι. Ἀρχικὰ λοιπόν, οἰωνὸς σήμαινε ὁτιδήποτε σχίζει τὸν ἀέρα σὰν τὸ βέλος.
Οἱ οἰωνοσκόποι ἦταν κάτι πονηροὶ τύποι ποὺ παρατηροῦσαν τοὺς οἰωνοὺς (δηλαδὴ χαζεύανε τὸ πέταγμα τῶν πουλιῶν) καὶ μέσω αὐτῶν προέβλεπαν τὴν πορεία τῶν πραγμάτων. Ἀνάλογα μὲ τὴν ἑρμηνεία, γιὰ κάποιον οἰωνό, εἴτε προέτρεπε τὸν ἐνδιαφερόμενο νὰ προχωρήσει σὲ κάτι, εἴτε τὸν ἀπέτρεπε. Ὅλα τὰ πουλιὰ δὲν ἐθεωροῦντο μαντικά. Τὸ κατ' ἐξοχὴν μαντικὸ πτηνὸ ἦταν ὁ ἀετός, τὸ σύμβολο τοῦ Δία, καὶ ἀνάλογα ἀπὸ ποῦ ἐρχόταν ἑρμηνευόταν ὡς αἴσιος ἢ ἀπαίσιος οἰωνός. Ἂν ἐρχόταν ἀπὸ δεξιὰ (ἐπιδέξιος ὄρνις) δήλ. ἀπὸ τὴν ἀνατολή, τὸ «αἴσιο», εὐοίωνο μέρος τοῦ οὐρανοῦ τότε ἦταν καλὸ σημάδι (φρόνιμα βουλεύματα), ἂν ἀντίθετα ἐρχόταν ἀπὸ ἀριστερά, τὸ «ἀπαίσιο», δυσοίωνο μέρος τοῦ οὐρανοῦ δήλ. ἀπὸ τὴ δύση ποὺ εἶναι τὸ σκοτάδι, ὁ ζόφος καὶ ὁ χῶρος τοῦ Θανάτου, τότε ἦταν κακὸ σημάδι. Γι' αὐτὸ παρέμεινε καὶ μέχρι σήμερα καὶ ἡ φράση "εὔχομαι νὰ σοὺ πᾶνε ὅλα δεξιά", ἀπὸ τὸν δεξιὸ ὄρνι.
Τί ἔγινε λοιπὸν σ' αὐτὴ τὴ περίπτωση μὲ τὸν οἰωνό;
Οἱ Τρῶες ἦταν ἀντιμέτωποι μὲ τοὺς Δαναούς. Ὁ ὄρνις πέταξε ἀπὸ τὴ δεξιὰ πλευρὰ πρὸς τὰ ἀριστερὰ -ἔτσι ὅπως ἔβλεπαν οἱ Τρῶες, ἑπομένως ἦταν "ἀπαίσιος ὄρνις" γιὰ τοὺς Τρῶες. Ἀντίθετα, ἔτσι ὅπως ἔβλεπαν οἱ Δαναοί, ὁ ὄρνις πέταξε ἀπὸ τὴν ἀριστερή τους πλευρὰ πρὸς τὰ δεξιά. Ἤγουν ἦταν "ἐπιδέξιος ὄρνις" καὶ "αἴσιος ὄρνις" γιὰ τοὺς Δαναούς.
Τὸ περιστατικὸ ἔγινε ἀντιληπτὸ ἀπὸ ἀρκετοὺς Τρῶες.
Ἕνας ὀρνιθοσκόπος Τρώας, φίλος καὶ ὑπασπιστὴς τοῦ Ἕκτορα ὁ Πολυδάμας, ὅταν εἶδε τὴ φάση φώναξε τὸν Ἕκτορα καὶ τοῦ εἶπε: "ρὲ μάστορα, συγνώμη πού σου τὸ λέω, ἀλλὰ τὸ ὄρνιο ἔδειξε ὅτι βρισκόμαστε μπροστὰ σὲ μεγάλο κίνδυνο".
Ὁ Ἕκτορας ("θρασὺν Ἕκτορα" τὸν χαρακτηρίζει ὁ Ὅμηρος ἐδῶ, ἴδετε στ. 210) τοῦ ἀπάντησε: Ἄσε μᾶς ρὲ Πολυδάμα, χιλιάδες πουλιὰ πετᾶνε κάθε μέρα στὸν οὐρανό, τὰ μισὰ ἀπὸ δαῦτα πετᾶνε πρὸς τοῦ φωτὸς τὰ μέρη, δεξιά, καὶ τὰ ὑπόλοιπα πετᾶνε πρὸς τοῦ σκότους τὸν ἀέρα, ἀριστερά. Ἐδῶ ἤρθαμε γιὰ νὰ πολεμήσουμε, ὄχι γιὰ νὰ χασομερᾶμε ἀπὸ τὸ πέταγμα τῶν πουλιῶν. Τί μαλακίες εἶναι αὐτὲς πού μου λές, δὲν βλέπεις πὼς ὁ Δίας μου προσφέρει μεγάλη νίκη κατὰ τῶν Δαναῶν. Καὶ σύ μου λὲς νὰ μὴν ὑπακούσω στὴ θέληση τοῦ Δία καὶ ἁπλῶς νὰ ὑπακούσω στὸ σημάδι ποὺ ἔδειξε ἕνα ψωροπούλι. Ἄσε ρέ… δὲ λέει. Καὶ στὴ τελική, ὁ καλύτερος οἰωνὸς εἶναι ἡ προάσπιση τῆς πατρίδας. Εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης.
Δηλαδὴ μὲ μία πιὸ βαθύτερη ἀνάλυση τί μᾶς λέει ἐδῶ ὁ Ἕκτορας.
Ἀσφαλῶς καὶ γνωρίζω πὼς "ἔσσεται ἧμαρ" κατὰ τὸ ὁποῖο θὰ νικηθοῦμε καὶ ἠΤροία θὰ καταστραφεῖ. Καὶ βέβαια γνωρίζω πὼς οἱ θεοὶ ἐπιθυμοῦν τὴν ἀποκατάσταση τῆς δικαιοσύνης καὶ τὸ σωστὸ εἶναι νὰ δώσουμε πίσω τὴ κουφάλα τὴν Ἑλένη νὰ πάει στὸ διάβολο καὶ νὰ ἡσυχάσουμε καὶ νὰ ζήσουμε εἰρηνικὰ καὶ νὰ γλυτώσουμε τὴν Τροία, ὅμως μολονότι τὰ ξέρω ὅλα αὐτά, ἐγὼ θὰ συνεχίσω νὰ προασπίζω τὸ ἄδικόν του πράγματος ποὺ βέβαια καὶ τὸ ἔχει ἡ πατρίδα μου, ἀκόμα κι ἂν αὐτὸ σημαίνει ὅτι τελικὰ θὰ πεθάνω μαχόμενος γιὰ μία ἀδικία καὶ συνεπεία τούτου ἡ πατρίδα μου θὰ καταστραφεῖ! Πὰρ΄ὅλα ταῦτα ἐγὼ ἐκεῖ, θὰ συνεχίσω νὰ μάχομαι περὶ πάτρης, μὲ μοναδικὸ ἀποτέλεσμα ἡ πατρίδα μου νὰ ἐξαφανιστεῖ ἀπὸ τὸ χάρτη. Κι αὐτὴ τὴν ἐμμονή μου -ποὺ θὰ ἐπιφέρει τὸν ἀφανισμὸ τῆς πατρίδας μου- θὰ τὴν ἔχω στερεωμένη πάνω στὴ βεβαιότητά μου ὅτι δὲν πρέπει νὰ παίρνουμε τὰ ψωροπούλια ποὺ πετοῦν καὶ πολὺ στὰ σοβαρά, καὶ ὅτι εἶναι σωστὸ νὰ λέμε "Χέσε μας καὶ σὺ ρὲ Δία καὶ οἱ οἰωνοί σου μαζί. Εἷς οἰωνὸς ἄριστος ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης". Δηλαδή διαπράττω τὴν ἀσέβεια νὰ μὴν λάβω ὓπ΄ὄψιν μου τοὺς οἰωνούς, ἡ ὕπαρξη τῶν ὁποίων καὶ τὰ σημάδια τους οὔτε ποὺ θὰ μὲ ἀπασχολήσει καθόλου. Καὶ βέβαια αὐτή μου ἡ ἀσέβεια πρὸς τὸν Δία θὰ φέρει τὸν θάνατο σὲ μένα καὶ συμφορὲς στὴν πατρίδα μου ἀλλὰ ἐγὼ θὰ ἐπιμένω νὰ λέω ὑπεροπτικὰ καὶ ψωροπερήφανα ὅτι "Εἷς οἰωνὸς ἄριστος ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης".
Περὶ αὐτοῦ πρόκειται, φίλοι μου, καὶ γνωρίζετε ὅλοι τα ἐπέκεινα αὐτής της ιστορίας. Ἡ Τροία τελικὰ ἔπεσε, ἀλώθηκε καὶ καταστράφηκε, ἀφοῦ προηγουμένως ὁ γενναιότερος μαχητὴς της σκοτώθηκε -ἀμυνόμενος περὶ πάτρης, ἀναμφίβολα, ἀλλὰ ἀμυνόμενος ἐν ἀδίκω καὶ δίχως σοφία, δηλαδὴ δίχως νὰ ἐνδιαφέρεται γιὰ τοὺς καλοὺς (ἢ τοὺς κακοὺς) οἰωνούς. Τὰ παρεπόμενα τῆς στάσης του αὐτῆς, ἦταν ὀλέθρια. Ἥττα, καταστροφὴ τῆς πατρίδας του καὶ θάνατος.
Τώρα ἀπὸ ποὺ κι ὡς ποὺ οἱ διάφοροι περίεργοι καὶ οἱ στρατολάτρες πῆραν αὐτὸ τὸ ὁμηρικὸ χωρίο καὶ τὸ κάνανε τσιτάτο καὶ κύρια ἀρχὴ καὶ προμετωπίδα τους, εἰλικρινὰ δὲν μπορῶ νὰ καταλάβω... Ὑποτίθεται πὼς ἀγαποῦν καὶ ἐπιζητοῦν τὸ καλό της πατρίδας τους, ὑποτίθεται πὼς θέλουν νὰ εἶναι νικητὲς καὶ ἡ πατρίδα τους νὰ προοδεύει, παραδόξως πὼς ὅμως υἱοθετοῦν χωρία ποὺ στὴν οὐσία αὐτὸς ποὺ τὰ λανσάρισε ὁδήγησε τὴν πατρίδα του στὸν ὄλεθρο.
Τί νὰ πῶ, ἄβυσσος ἡ ψυχή τους. Πάντως ἐσεῖς σύντροφοι, νὰ μὴν τὴ πατήσετε καὶ νὰ μὴν πέσετε στὴ λούμπα. Οἱ καιροὶ οὐ μενετοὶ Τὰ μάτια μας τέσσερα κι ὅλα καρφωμένα στοὺς οἰωνούς. Κι ἀφῆστε τοὺς ἐθνικιστὲς νὰ περιφρονοῦν τοὺς οἰωνοὺς καὶ νὰ ὑπεραμύνονται περὶ πάτρης μόνοι τους. Δὲν ὑπάρχει λόγος νὰ τοὺς ἀκολουθήσουμε στὴν ἀσέβειά τους καὶ στὸν καταστροφικὸ δρόμο ποὺ ἐπέλεξαν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου