Πως πέθαναν οι Θεοί του Ολύμπου;

Από τα γέλια, όταν άκουσαν κάποιον να ισχυρίζεται

ότι είναι ο ένας και μοναδικός θεός.

Νίτσε

Κυριακή 18 Νοεμβρίου 2012

Ο Ερμής του Πραξιτέλους








Τό καλοκαίρι πού μς πέρασε εχα τήν εκαιρία νά πισκεφθ γιά μιά κόμα φορ τήν λυμπία. πισκέφτηκα πίσης καί τό Μουσεο τς στορίας τν νασκαφν στήν λυμπία καθώς καί τό Μουσεο τς στορίας τν λυμπιακν γώνων τς ρχαιότητας. (Ναί ατό πού ληστέψανε…)

λλωστε σες φορές καί νά πισκεφτε κανείς τήν λυμπία ποτέ δέν εναι ρκετές… τσι σκέφτηκα νά γράψω κάποιες πό τίς σκέψεις πού κλωθογύριζαν στό μυαλό μου, στή διάρκεια τς πίσκεψης.

Τό τέλος το ερο του Διός λθε μετά πό πάνω πό 1200 χρόνια λειτουργίας, στά 393 κ.χ (293η λυμπιάδα), ταν Θεοδόσιος Α (ο χριστιανοί τόν πεκάλεσαν μέγα) μέ να διάταγμά του παγόρευσε τή λειτουργία τν εδωλολατρικν ερν, συνεπς καί τήν τέλεση τν γώνων. Λίγο ργότερα τό 426 κ.χ Θεοδόσιος Β’, καί μικρός ποκαλούμενος, διέταξε τήν καταστροφή τν κτηρίων τς λτεως. Τότε ρπαξαν καί τό χρυσελεφάντινο γαλμα το Διός, να πό τά πτά θαύματα το ρχαίου κόσμου, καί τό μετέφεραν στήν Κωνσταντινούπολη γιά νά καε λοσχερς στήν μεγάλη πυρκαγιά πού ξέσπασε τό 475 στό παλάτι το ενούχου Λαύσου πού ταν τοποθετημένο.

Τόν 5ο αώνα γκαταστάθηκε στήν λυμπία χριστιανικός οκισμός, καί τό ργαστήριο το Φειδία διαμορφώθηκε σέ χριστιανική βασιλική. καταστροφή το ερο λοκληρώθηκε μέ δύο σχυρούς σεισμούς τό 522 καί 551.

Λίγο ργότερα ο πλημμύρες τν δύο ποταμν, το λφειο καί το Κλαδέου, καθώς καί ο κατολισθήσεις το Κρονίου, κάλυψαν τό ερό. Γιά πολλούς αἰῶνες λυμπία ξεχάσθηκε, μέχρι πού ρχισαν ο πρτες ρευνες τό 19ο αώνα.

Νά ποθέσω δ τι μλλον πρέπει νά εγνωμονομε τόν γκέλαδο, γιατί δύο μεγάλοι σεισμοί, τό 522 καί 551 προκάλεσαν τήν ριστική καταστροφή το ερο, διότι γκρέμισαν σα κτήρια εχαν πομείνει ρθια, μεταξύ ατν καί τό ναό το Δία, καί νάγκασαν τούς κε γκατεστημένους χριστιανούς νά γκαταλήψουν τόν χρο. Κατ’ λλους οκισμός πού χτίστηκε πάνω στά ρχαα ρείπια καταστράφηκε, πιθανότατα πό τούς βάρους, στά τέλη το διου αώνα. Στούς αἰῶνες πο κολούθησαν χρος καλύφθηκε πό τίς πλημμύρες τν ποταμν λφειο καί Κλαδέου καί λυμπία πέρασε στή λησμονιά μέ τά ρείπια καλυμμένα πό πιχώσεις 5-7 μέτρων. τσι σώθηκε τι εχε πομείνει πό τούς λυσσασμένους παδούς το Ναζωραίου. Δέν πρέπει νά εναι καθόλου τυχαο πο περιοχή νομάσθηκε στή συνέχεια ντίλαλος, φαίνεται τι τά θαμμένα ρείπια ντιλαλοσαν τήν χαμένη τους αγλη περιμένοντας τήν μέρα πο θά ξανάβγαιναν στό φς. Χρειάστηκε νά περάσουν πάνω πό χίλια χρόνια  καί μόλις τό 1766 ντοπίσθηκε πάλι θέση το ρχαίου ερο.

Στίς 8 Μαΐου το 1877 λοιπόν  καί στά πλαίσια τν πρώτων νασκαφν, (δές ατό για τις νασκαφές) στόν ρχαιολογικό χρο τς λυμπίας, ο ρχαιολόγοι πιάσανε τό τζόκερ… Δεξιά πως μπαίνουμε στήν εσοδο το σηκο το ναο τς ρας, νακάλυψαν πεσμένο κάτω να μαρμάρινο γαλμα. τύχη τούς ταν μεγάλη, φο βρήκανε τό γαλμα σέ ρίστη κατάσταση πεσμένο κριβς μπροστά στό βάθρο του, στή θέση πο τό εχε δε καί περιγράψει γύρω το 175 κ.χ. Παυσανίας. Καί Παυσανίας ναφέρει μέ σαφήνεια τι τό συγκεκριμένο γαλμα "τέxvη δέ στιv Πραξιτέλoυς", κι τσι δέν εχαν οδεμία μφιβολία περί τίνος πρόκειτο. πρόκειτο βεβαίως γιά τό ριστούργημα πο μελλε νά γίνει γνωστό σάν " ρμς το Πραξιτέλους".

(Βέβαια, κάποιοι κερατάδες μφισβητον τό κατά πόσον πρόκειται γιά τό πρωτότυπο ργο το Πραξιτέλους, λλά μένα ατό δέν μ’ νδιαφέρει τό φήνω σέ πιό μάγκες καί πιό εδικούς).

πό τότε πού βρέθηκε ρμς το Πραξιτέλους, κεφαλή το ρμ στό συγκεκριμένο γαλμα χρησιμοποιήθηκε πό τούς νεοέλληνες μέ πολλούς καί διάφορους τρόπους: πό μικρός θυμμαι τό βλεπα πάνω σε κάτι τετράδια, πάνω σε κάτι σαπούνια, πάνω σε κάτι τενεκέδια μέ λάδια κλπ. ργότερα, συνέχισα νά τό βλέπω πάνω σε καταλόγους σέ ταβέρνες, σέ κάτι μοιβαία κεφάλαια, κόμα καί σάν μβλημα μίας θηναϊκς μάδος ποδοσφαίρου ν θυμμαι καλά κλπ, καί γενικς τό πρόσωπο το ρμ πιστεύω πς εναι πό τά διασημότερα καί περισσότερο ναγνωρίσιμα πρόσωπα στήν λλάδα

Καί χι δικα: Εναι vα πεντάμορφο κεφάλι μ’ να πανέμορφο πρόσωπο σέ να ριστουργηματικό γλυπτό. Θυμμαι, τήν πρώτη φορά πού εχα πισκεφτε τό μουσεο στήν λυμπία, μαθητής κόμα, πς εχα κστασιαστε νά κοιτάω τό γαλμα. Καί πό τότε σες φορές (καί εναι πολλές) χω σταθε μπροστά στόν μαρμάρινο, τόν σμιλεμένο παράμιλλα πό τόν Πραξιτέλη, ρμ, φιέρωμα τν λείων καί τν ρκάδων στό ερό, ξακολουθ νά ποβάλλομαι καί νά τόν χαζεύω κστατικός. Καί κάθε φορ διάφορες σκέψεις κλωθογυρίζουνε στό μυαλό μου, πως ατή: "Φαντάσου τώρα, τι γιά ατό τό ριστούργημα τς κλασικς γλυπτικς πο μοιό του δέν πάρχει στόν κόσμο, Παυσανίας φο ναφέρει πότε τοποθετήθηκε κε (στό σηκό το ναο τς ρας δήλ.) φιερώνει γιά τήν περιγραφή του συνολικά μόλις δέκα λεξολες!:

"ρμήv λίθου, Διόvυσον δέ φέρει vήπιον, τέxvη δέ στιv Πραξιτέλους".
λιακά Α XVII. 3

Καί τέρμα, συνεχίζει τίς περιγραφές το προχωρώντας παρακάτω, λές καί περιγράφει να πλό γαλμα μέσα στά τόσα λλα... Φανταστετε δηλαδή τά λλα πο πρχαν στήν λυμπία κείνη τήν ποχή... Φανταστετε τί κατέστρεψαν ο ναζωραοι κατσαπλιάδες. Σκεφτετε τι κόμα καί ατοί ο φανατικοί μέ τά μαρα, πιθανς κουρασμένοι πό τίς καταστροφές λων τώv πολοίπωv ναθημάτωv, τό φησαν κατά πάσαν πιθανότητα καί σώθηκε γιατί τό θεώρησαν νάξιο λόγου, φο το σπάσανε τό τσουτσούνι βεβαίως... Κι μες καθόμαστε καί τούς κοιτμε, χωρίς νά τούς μπουγελώνουμε

Καί πως τά σκεφτόμουν λα ατά, πεσε τό μάτι μου στό νήπιο, στό Διόνυσο. "Μοτρο πό μικρός μπόμπιρας!" σκέφτηκα. Γιατί μπορε τό γαλμα νά λέγεται " ρμς το Πραξιτέλους", λλά μμεσος πρωταγωνιστής στήν  παράσταση το γάλματος εναι μπέμπης Διόνυσος.

Ο Eρμής παραδίδει το βρέφος Διόνυσο στον Σειλινό και τις Υάδες.
               Καλυκοειδής κρατήρας 5ος αι. π.κ.χ. museo etrusco gregoriano vaticano.


Οσιαστικά το γαλμα πεικονίζει μιά σκηνή (κατά μία κδοχή γιατί πάρχουνε κι’ λλες) πό τήν παρακάτω στοριούλα: ρα τάχει πάρει στό κρανίο πό τήν κλεψιγαμία το Δία μέ τήν Σεμέλη καί δέν γουστάρει καθόλου τό μπασταρδάκι, καί Δίας γνωρίζει πς ζήλεια κι θυμός τς ρας θά ξεσπάσουν πάνω στό νεογέννητο Διόνυσο. τσι μόλις γέννησε τόν Διόνυσο πό τόν μηρό του, φώναξε τόν ρμ καί το επε: "Πάρτο ρέ τό παιδί καί νά τό πς στή Νύσα καί νά τό παραδώσεις στίς άδες, νά μο τό μεγαλώσουνε καί νά μο τό προσέχουν γιατί χω μεγάλα σχέδια γι’ ατό τό παιδί. Κάπου στό δρόμο, ρμς κουράστηκε καί σταμάτησε νά πάρει μιά νάσα κουμπώντας πάνω σε ναν κορμό δέντρου. Ατό τό στιγμιότυπο τς ξεκούρασης το ρμ εναι πο ποθανατίζεται στό γαλμα. κουροτρόφος ρμς κρατάει μέ τό ριστερό χέρι τό μικρό Διόνυσο κουμπησμένο σ' ναν κορμό δέντρου (πολύ πιθανόν στό διο χέρι νά κρατοσε καί τό κηρύκειο), ν μέ τό δεξί χέρι πιθανότατα δείχνει κάτι στό παιδί γιά νά τό καθησυχάσει. 



                   \


Κάποιοι ποθέτουν τι κρατοσε καί δειχνε στό πιτσιρίκι να τσαμπί πό σταφύλι, μως ξίσου πιθανότατα θά μποροσε νά το δειχνε κε ψηλά πρός τόν βορά κοντά στόν στερισμό το Ταύρου κάτι μικρά στεράκια, τίς διες τίς άδες, σά νά το λεγε "κουράγιο πιτσιρίκο, φτάνουμε" ρκε νά μή μς πιάσει καμιά βροχή... μέ δεδομένο τι ο άδες, κτός πό νύμφες, εναι καί γνωστός στερισμός τν άδων στόν ορανό. Κάτι μικρά στεράκια στόν στερισμό το Ταύρου, πο μφάνισή τους τήν αγή ποτελοσε, πό προϋποθέσεις, λάθητο προμήνυμα τι ρχεται βροχή
  
άδες κ το "ϋω=βρέχω" -ετός, ϋ-δωρ,
ω - πέμπτω βροχήν.

Ατ τ σκην εναι πο περιγράφει τ γαλμα.

πό δ καί πέρα, τό λόγο παίρνει μία σκαμπρόζικη κδοχή τς συνέχειας το μύθου, πο γράφτηκε πό κάποιον νώνυμο παραδοξογράφο τς ποχς πού διασώζει κάποιος χριστιανός πολογητής γνωστός ς ψευδό-Νόννος στό ργο το πό τόν τίτλο "Σχόλια Μυθολογικά 4.38", καί λέει πάνω-κάτω τα ξς:  

φο μεγάλωσε σιγά-σιγά Διόνυσος, ρχισε νά ψάχνει νά βρε τρόπο νά κατεβε στόν κάτω κόσμο προκειμένου νά γνωρίσει τή μακαρίτισσα τή μάνα του, τή Σεμέλη. Κάποια μέρα περιπλανώμενος, στήν ργολίδα συνάντησε ναν τυπάκο πο τόν λεγαν Πρόσυμνο Πολύϋμvo Πολύσυμνο κατ’ λλους Πόλυμνον κατά Παυσανίαν. Ατός ποσχέθηκε νά δείξει στό Διόνυσο τό δρόμο γιά τόν δη, "ε παιδεραστήσει ατόv. δέ Διόνυσoς πέσχετo τούτoν".χοντας ποσπάσει τήν πόσχεση το Διονύσου, Πρόσυμνος το δωσε δηγίες: Νά μπε στήν λίμνη Λέρνη, νά στρίψει δεξιά κατεβαίνοντας κλπ, (στή Λέρνη πίστευαν ο πρόγονοι τι πρχε μία πό τίς πύλες το δη. Δές δ: Mythos) καί τσι θά φτανε στόν δη καί θά βρισκε τή μάνα του, τή Σεμέλη.

τα εσελθν Διόνυσος ν τ θαλάσσ να περάσ ν τ Λέρν, συνηκολούθησεν ατ κα Πολύϋμνος. κα μν Διόνυσος, ς θεός, σώθη, δ Πολύϋμνος τέθνηκε"

Όταν μως ξαναγύρισε πίσω Διόνυσος, πρός μεγίστη του θλίψη αφού  Προσυμνος τά εχε τινάξει τά πέταλα, δέν μποροσε νά τηρήσει τήν πόσχεση πο το εχε δώσει, "v παιδεραστήσει ατόv". Καί κάτι τέτοιο βέβαια - μή τήρησης το ρκου τς πόσχεσης διο εναι- εναι πράγμα νήκουστον, τόσο γιά ναν πλό νθρωπο πολλ δέ μλλον γιά ναν ν δυνάμει θεό. Διά τό τυπικόν του πράγματος, λοιπόν, Διόνυσος "λθν πί τόν τάφον το ραστο" φτιαξε από ξύλο συκιάς να μοίωμα φαλλο, καί τό τοποθέτησε μέ ελάβια συμβολικά σάν πόμνημα εoρκησίας πάνω στόν τάφο. Γι' ατό λένε κάποιοι, τι τσι ξεκίνησε φαλλική λατρεία το Διόνυσου καί τά μοιώματα φαλλν μέ τά ποα κτοτε τιμται Διόνυσος, εναι πομνήσεις εορκησίας. που "το εορκεν" εναι πιστή τήρηση το ρκου τς πόσχεσης κάποιου.

Σήμερα πο λα χουν κφυλιστε, μή τήρηση τν ποσχέσεων καί τν ρκων πό κάποιους δέν θεωρετε καί κάνα σπουδαο μάρτημα. "ντάξει ρέ μεγάλε κάποτε ρκίστηκα, λλά νωτέρα βία... ξεορκίζoμαι τώρα...  στόν μποτσο μου". Στίς μέρες μας γιά κάποιους κούγεται λογική μία τέτοια φράση, λλά στά ρχαα τα χρόνια θά ταν εροσυλία πρός τόν Διόνυσο! Διότι ρχαος διονυσιαστς, ταν λεγε "στόν μποτσο μου" ννοοσε κριβς τό ντίθετο: ννοοσε τι σέ κάθε περίπτωση θά τηροσε τόν ρκο του! Θέλει προσοχή τό ζήτημα, λοιπόν. Εναι σοβαρό το πράγμα. Δέν εναι "γιά τόν μποτσο".

τή τήν στορία τήν πήρανε μετά κάτι χριστιανοπαπάρες πως Κλήμης λεξανδρεύς καί κάτι λλοι ξεφτίλες ποχαν λέει καί λληνική παιδία, μή χέσω, μάλιστα Κλήμης γραψε καί "λόγον Προτρεπτικόν πρός τούς λληνας", καί ρχισαν νά γράφουνε διάφορα γιά τούς ρχαίους καί τά ασχη τους, τι κόμα καί ο θεοί τούς κάνανε λαξοκωλιές καί διάφορα τέτοια. Διαβάστε δ τίς παπαρολογίες το Κλήμη πρός τούς λληνες. Στήν πάρ. (2.34.3) ναφέρεται σχετικά μέ τόν παραπάνω μύθο.)

Πάντως, γιά νά πανέλθω στό γαλμα το "ρμο το Πραξιτέλους", παρατηρε κανείς τι στό ν λόγω γαλμα διασώζονται μόνο τα ρχίδια το ρμ, δέν χει διασωθε μως τό παπάρι το γάλματος.

Ατή πουσία παπαριο (σέ συνδυασμό μέ τόν παραπάνω μύθο), μο δίνει τήν εκαιρία νά κάνω μιά πρόταση. Καλ λοιπόν πάσα νδιαφερόμενο τώρα καί ν ψει τν συζητήσεων μέ ΔΝΤ, τρόικες καί τά τοιατα, νά συμμετάσχει στόν σχεδιασμό καί στήν κτύπωση μις φίσας ψηλς ασθητικς, στήν ποία νά πεικονίζεται λόσωμος ρμς το Πραξιτέλους (μέ εδική πιμέρους μεγέθυνση στ’ ρχίδια το γάλματος). Τό σύνθημα δέ πο θά ναγράφεται στήν φίσα θά εναι

"Χρωστμε μόνο της Μιχαλούς... σες θά πάρετε τ’ ρχίδια μας"


Σημείωση το Βούς. 
 
Φαίνεται τι μύθος χει διασωθε πό κάμποσους καλόγερους ντιγραφες σέ διάφορες κδοχές καί ρχικός συγγραφέας παραμένει εσέτι γνωστος. Τήν κδοχή τι Διόνυσος κατέβηκε στόν δη πό τήν Λέρνη τήν βρίσκουμε στόν Παυσανία: "εδον δ κα πηγν μφιαράου καλουμένην κα τν λκυονίαν λίμνην, δι' ς φασιν ργεοι Διόνυσον ς τν ιδην λθεν Σεμέλην νάξοντα, τν δ ταύτ κάθοδον δεξαί ο Πόλυμνον.  ". (Παύσ. Κορινθιακά  XXXVII 5.)
γώ γιά πρώτη φορά διάβασα τό μύθο στήν "ΩΓΥΓΙΑ" το θανάσιου Σταγειρίτη (κλίκ: δ, πομονή λίγο νά κατεβ, διαβάστε τήν σελίδα 370).

 Δετε παρακάτω μία τρισδιάστατη ψηφιακή περιήγηση στήν ρχαία λυμπία.